Gendringen, 2-11-2022.Het werk 'Bosje van Bannink' omvat een serie van meer dan twaalfhonderd foto's waarin een klein bos centraal staat. De foto's zijn over een periode van drie jaar gemaakt. Bij het maken van de foto's is nooit aan een publicatie gedacht; we waren onwetend over wat er stond te gebeuren. Ineens was het bos verdwenen."Het 'Bosje van Bannink' is een 'Causa Futura', een oorzaak uit de toekomst. Hoe onwaarschijnlijk ook, zo is het gegaan: het Bosje nam afscheid en wij moesten dat vertrek fotograferen. Het bos verdween nadat het was vastgelegd."'Bosje van Bannink' moet gezien worden als een vorm van kunst en kunstenaarschap dat ecologisch is, in de zin dat ze niet alleen het leefmilieu maar ook de sociale ecologie en de ecologie van de geest centraal stelt.Hieronder het verhaal van Bosje van Bannink in zeven korte stukjes en een colofon.Bosje van Bannink is een werk van Johannes Bongers / Boolean Works gemaakt in de periode 2019-2022.

1.
Voordat we de woning kochten verkenden we de omgeving. Aan de rand van het dorp, in het open veld doorsneden met een pad, lag in de verte een klein bosje, een tiny forest. Het bos is 55 meter lang en 45 meter breed met een sloot ernaast. Het bosje zou een stepping stone kunnen zijn in een ecologisch netwerk dat onder nauw beheer staat. Maar dat was het niet. Het wordt het Bosje van Bannink genoemd naar een familie die hier ooit boerde.Het bos is een markante gestalte en het prijkt soeverein in een agro-industrieel landschap. De bomen die het bos vormen zijn populieren uit kiemjaarklasse 1960. Eén boom is veel ouder, met een kolossale omvang en stond er al lang voordat het bos werd aangeplant. De aanleg geschiedde rond de tijd dat ik zelf werd geboren. Het bos werd dus aangeplant in het jaar van mijn geboorte, rond een boom die er al stond, in een levend stollingsproces.Het bos ligt ingeklemd tussen percelen van verschillende boeren die er intensieve landbouw plegen. Vele malen per jaar bemesten zij de gronden en jaarlijks wordt er diverse malen geoogst en gras afgehaald. Op een enkel stuk weiden schapen of koeien, soms zie je een paard en een enkele haas. Er is al jaren geen vogel of een ander dier te bekennen. Het is dode grond.

2.
Het was in de begindagen van de inval door Rusland in Oekraïne dat het bos van binnenuit werd omgezaagd. Het dagelijkse bezoek was even onderbroken geweest, toen is het Bosje van Bannink verdwenen. Vreemd genoeg schrok ik er nauwelijks van, een soort berusting kwam over me. Het voelde als in eerdere gevallen waarin mensen mij waren ontvallen; ze vertrekken altijd, hoe zeker de dood ook is, op de momenten die je het minst verwacht.In drie stapels lagen de stammen metershoog langs het pad, gesorteerd op dikte en kwaliteit, klaar voor de houtfabriek. Geen enkele stam blijkt aangetast, de bomen waren kerngezond. Ik werkte die dagen aan het aanleggen van een tuin: ‘De drie ecologieën’. De tuin bestaat uit drie grote ronde bloemperken en behandelt de samenhang tussen de menselijke geest, het sociale en de leefomgeving – mens, maatschappij, milieu. Deze samenhang is verbroken. De drie stapels hout verbeelden deze drie onsamenhangende ecologieën, wat een efficiente maar wrange illustratie is, afgezaagde bomen op drie nette stapels.

3.
De maanden erna ligt het terrein er gehavend bij maar blijft onaangeroerd. Een oorlogsgebied uit het repertoire van de Russische filmmaker Tarkovsky; de militaire zone uit 'Stalker'; de modder en de plassen uit 'Andrei Roeblev' en de dakloze kathedraal uit de film Nostalghia. Een kudde paarden die appels eet op het strand. Iedere dag valt het bos meer samen met de oorlog in Oekraïne, maar hier zonder de hoop.De hond Rocco die me op de wandelingen vergezelt kent vijf routes door het bos via verschillende in- en uitgangen in de voor, achter en zijkanten van het bos. Hoewel het nu gekapt is en er alleen randen met entrees zijn overgebleven gaat de aangelijnde hond voor over de ons bekende paden in een blinde leegte. Hij gaat voor maar verlaat de paden niet. Het is niet de leegte maar de afwezigheid die hij schuwt.De buitenste bomen van het bosje, ijl en gekrenkt, vormen een dunne huid om het voormalige woud. Deze huid kan niet verhullen wat er is aangericht, al is juist dat de instructie van de boer aan het loonbedrijf geweest; het bos mag niet helemaal weg, een schim moet achterblijven. Aan de randen staan enkele bomen die door een straffe wind lijken uitgewaaierd. Deze bomen zochten ooit het licht buiten het bos en namen daartoe die uitgestrekte vorm aan. Zonder de andere bomen waarvan ze afstand namen, met de rafels van het tuig en geknakte masten is het bos een zinkend spookschip. Toen moest de doodsreutel nog klinken.

4.
Ruimte komt van ruimen. Met het ruimen van bomen in het bos ontstaat er ruimte. Dat ruimen brengt ‘Lichtung’ schrijft de filosoof Heidegger, een lichtende mogelijkheid waarin de goden kunnen neerdalen. In dit bos bracht het ruimen ruimte noch Lichtung, alleen afwezigheid.Later in het voorjaar schoten jonge populiertjes op uit de dunne naden tussen de schors en het hout van de honderden stronken die laag bij de grond waren afgezaagd. De cirkelvormige rij populiertjes markeren de contour van iedere stronk. Zo ontstond binnen enkele weken over het hele terrein een laag struweel dat manshoog reikte. Afgelopen week zijn ook deze stronken vol leven met wortel en al uitgegraven. Enkele stammen waren meer dan een meter in doorsnede. De klompen hout en aarde zijn afgevoerd. Op een begraafplaats gaat de dood de grond in, hier wordt het leven eruit verwijderd. De dunne huid van de aarde ligt nu opengescheurd. Een ruwe vlakte met rondom enkele bomen, een gewelddadig park tussen weilanden van rooigras.

5.
Vanaf de eerste dag en gedurende de drie jaar dat ik het bos bezocht heb ik meer dan twaalfhonderd foto’s en enkele korte filmpjes gemaakt. De hond leerde om op die momenten niet aan de lijn te trekken. Het vastleggen begon zonder enige aanleiding, het was een soort kennismaken. Totdat het bos er ineens niet meer was. Ik ben blij dat ik het heb gezien, dat ik het Bosje van Banning heb vastgelegd in alle variatie en dat ik deze aandacht aan mezelf heb gegund; dat ik de instructie van het bos om het te fotograferen heb opgevolgd.Bosje van Bannink begon als een ode aan traagheid en variatie en staat nu in het teken van verlies en rouw. Aanvankelijk dacht ik dat het gevoel van verlies over het bos ging, nu begrijp ik dat dit verlies mezelf en de menselijke gemeenschap betreft. Het bos nam afscheid van ons, niet andersom.

6. Voor wie in kunst, filosofie en technologie is geïnteresseerd.
De totstandkoming van het werk 'Bosje van Bannink' vormt de manifestatie van een verschijnsel dat we 'Causa Futura' zijn gaan noemen: de oorzaak die uit de toekomst komt en die in het heden effect heeft. Het bosje nam afscheid en wij moesten dit vastleggen.In zijn 'Metafysica' heeft de filosoof Aristoteles zo'n 2100 jaar geleden de vier causa's (oorzaken) vastgelegd die alle vier verwezen naar aspecten in het maken van een object, in zijn voorbeeld het maken van een zilveren schaal. Alles dat geschied en dus ook de menselijke cultuur is vandaag echter alleen op de vierde causaliteit, de Causa Efficiens, op de werkoorzaak gebouwd. Onze ontwikkeling van de 'Causa Futura' betreft een nieuwe, en wel de vijfde causa die weer terugwijst naar de oorspronkelijke zijns-opvatting van Aristoteles. In 'Causa Futura' draait de richting van oorzaak en gevolg om. Omdat het zijnsobject Bosje van Bannink, wat Heidegger 'het aanwezig zijn van het aanwezige' noemt, niet langer wil prijken in diens omgeving.De jaren dat we het bos bezochten, met kinderen en vrienden, om het Bosje van Bannink in de vele hoedanigheden vast te leggen was geen opdracht. Er was geen reden of aanleiding om het te doen, en toch was er een noodzakelijkheid. Regelmatig reflecteerden we op het waarom van deze aandacht, van het verkennen van dit organisme. De onbegrijpelijkheid van het bijna dagelijks vastleggen van de oneindige rijkheid van aanzichten en details werd over de jaren steeds groter.Bosje van Bannink is een 'Causa Futura'. Hoe onwaarschijnlijk ook, zo is het gegaan: het Bosje nam afscheid en wij moesten dat vertrek fotograferen. Het bos verdween nadat het was vastgelegd. We werden gedwongen de foto's te maken, door een oorzaak die niet uit het verleden komt. De foto's zijn het effect van een oorzaak uit de toekomst. We legden een temporeel omgekeerde gebeurtenis vast. Het fotograferen van het bos was het maken van portretten; nu weet ik dat het portretten zijn die vanuit de toekomst het heden aanschouwen. De portretten blijken een lamentatie voor de rijkheid van het leven, voor variatie en diversiteit en wordt ons door 'Bosje van Bannink' aangeboden.'Bosje van Bannink' is een voorbeeld van 'Causa Futura' maar staat daarin niet alleen. Het verhaal van de vier causa's wordt aangehaald in 'De vraag naar de techniek' uit 1953 van Martin Heidegger. De Franse filosoof Stiegler zag techniek juist als iets dat met geheugen is verbonden; menselijk geheugen wordt geëxternaliseerd, van het schrift tot nu in digitale systemen. Het concept Causa Futura is gegroeid in onze eigen techniek-filosofische analyse. De vraag is waar de invloed van moderne technologie en diens schijnbare onvermijdelijkheid vandaag vandaan komt.De analyse van Heidegger is heel fundamenteel maar daarin speelt kapitaal nog geen grote rol. Stiegler maakte de AI revolutie niet meer mee. Zijn idee van 'retentie' en 'protentie', de manieren waarop technologie onze herinneringen en verwachtingen vormgeeft, blijven binnen een traditionele temporaliteitsstructuur die lijkt voort te komen uit diezelfde technologische systemen die Stiegler bekritiseert. Hij zoekt de grens van de toekomst niet op, als een kunstenaar doet, en gaat deze niet over. Heidegger's en Stiegler's beider analyses kunnen niet verklaren hoe eigentijdse technologie zo alomvattend en dominant kan zijn. Wij raakten getriggered toen we recent met een tekst van de Engelse wiskundige en later procesfilosoof Alfred North Whitehead uit 1933 in aanraking kwamen, waarin hij in een heel andere context het begrip 'future cause' gebruikte.Onze eigen technologie filosofie begint er allereerst mee dat er steeds minder toekomst is, dat de toekomst door homogenisering (gelijkschakeling) vandaag, in de toekomst steeds minder gevarieerd zal zijn. Er is daardoor steeds minder toekomst mogelijk. Niet alleen gelijkschakeling, die zichzelf steeds meer herhaalt, maar ook de aard van de technologische inhoud en het proces ervan speelt in de vermindering van toekomst een essentiële rol.Omdat de huidige technologie een fusie is met kapitaal en zich richt op AI, op sociale technologie en surveillance, feitelijk op kennis, tekenoverdracht en communicatie, spreekt de Italiaanse filosoof Berardi van semio-kapitalisme. Het belangrijkste verschil met Heidegger en Stiegler is dat deze technologieën en de samenlevingen die het produceert, direct op de geest inwerken en deze koloniseert en verarmt. Depressie en anxiety is het resultaat.Daarbovenop komt nu dat technologie in combinatie met ongekende kapitaalsinvesteringen (wat speculatie is op de toekomst) het heden kan koloniseren vanuit een oorzaak die in een eerder stadium in de toekomst is geplant. Zij bouwen nu aan een netwerk van 'voorkennis'. De kapitaalsinvesteringen, voor vooral datacentra en rekenkracht, zijn zo massief dat de toekomstige oorzaak een onvoldongen feit wordt. We zijn een temporele brug overgegaan. De gevolgen en de effecten van de geschapen oorzaak ervaren wij nu in het heden. Erover spreken hoe semio-kapitalisme kan worden beteugeld is een gepasseerd station; de gevolgen ervan zijn onvermijdelijk. Die kunnen in het heden niet worden bestreden. De gevolgen ervan kunnen vanuit het principe van Causa Futura wel veel beter worden begrepen, en daardoor ook veel uitvoeriger worden voorspeld.

7.
In 2021 heb ik, hoe onwaarschijnlijk ook, twee beelden gemaakt waarin ik het afscheid die in het gebied al heerste vastgelegde. Het perceel dat uitkomt op het bos had ineens een vreemde donkere kleur. Eerst dacht ik dat het door de droogte was veroorzaakt, bij nadere beschouwing bleek het land te zijn doodgespoten met glyfosaat.Het eerste beeld dat ik maakte bevat alle gifstoffen die zijn toegestaan om in deze agrarische omgeving te gebruiken (info van Wageningen University). Het tweede beeld is een poster en betreft het Bosje van Bannink en de vijandige omgeving zelf. Toen ik deze posters maakte stond het bos er nog en wist ik niet dat het bos afscheid zou nemen.

COLOFON EN VERANTWOORDING
Met de publicatie van 'Bosje van Bannink' roepen we op gevoeligheid te ontwikkelen voor de aantasting van niet alleen het milieu maar dit in verband te zien met de verregaande homogenisering, verlies van democratie, perverse ongelijkheid, depressie en angst bij jonge mensen en de geestdodende vervuiling die massamediale technologie produceert, leidend tot geweld. De conditie van de ecologie van de geest en van de sociale ecologie staan onder een minstens even grote bedreiging als het levende milieu. Mens, maatschappij en milieu hebben daarom alleen in nauwe samenhang een toekomst. Hiervoor is tevens een 'Revolutie van de Begrippen' nodig waarin tijd en technologie, en identiteit en homogenisering opnieuw worden begrepen.Bosje van Bannink is een artistiek-politiek project van Johannes Bongers. Bosje van Bannink sluit aan op SOOOS, op ANDSTERDAM, op Gemeente Nieuwe IJssel, GROND, DENKMAL, Per-soon en Technotlogy. Dit zijn lopende projecten sinds 2019 die onderling zijn verbonden en waarvan de nauwe samenhang tussen de drie ecologieën het uitgangspunt vormt. Een ruime selectie van Bongers' werk vind je op Boolean WorksTekst en beeld Johannes Bongers, Gendringen, 2-11-2022

Goedendag gewenst

Wij houden je op de hoogte

• Ga door

© 2022 Per-soon, GROND en Gemeente Nieuwe IJssel zijn een initiatief van Stichting Nieuwe IJssel. All rights reserved.